Zekat nedir? Zekat için hangi koşullar gerekir? Zekatın geçerlilik koşulları nelerdir? Zekat ne zaman verilir? Zekat kimlere verilir, kimlere verilmez? İşte zekatla alakalı öğrenilmesi gereken hususlar…
Zekât lügatte; çoğalma, artma, arıtma, fayda ve methetme anlamlarına kazanç. Bir fıkıh terimi olarak zekât şöyle tasvir edilir: Belli mülk cinslerinin belli bir kısmını, Allah Teâlâ’nın tanımladığı bir kısım müslümanlara mal olarak vermektir.
ZEKAT NEDİR, KİMLERE VERİLİR, VERMENİN KOŞULLARI NELER? SAĞLIĞIN ZEKATI NEDİR? FITIR SADAKASI FİTRE NEDİR?
Malî imanlardan biri olan zekat, İslâm’ın beş esas temelinden olup, hicretin ikinci yılında Medine’de farz kılınmıştır. Kur’an-ı Kerim’de “Namazı dosdoğru kılın, zekâtı verin…” Bakara, 2/43, 110; Hac, 22/78; Nur, 24/56; Gayret, 58/13; Müzzemmil, 73/20; “Onların mülklerinden, kendilerini arınacağın, arıtıp gururlandıracağın bir sadaka al ve onlar için dua et; zira senin duan onlara huzur verir. Allah duyandır, öğrenendir.” Tevbe, 9/103 emredilmektedir.
ZEKATIN FARZ OLABİLMESİ İÇİN HANGİ KOŞULLAR GEREKİR?
1 Mükellef Olmak: Zekât verecek kimsenin müslüman, özgür, uslu ve ergen olması gerekir. Gayr-i müslimlere, köle ve cariyelere, us hastalarına ve çocuklara zekât farz değildir.
2 Nisap Ölçüyü Mülke Sahip Olmak: Esas gereksinimlerden ve borçtan başka nisap ölçüyü veya daha fazla bir mülke mâlik bulunmak gerekir. Bu kadar mülkü olmayan kimseye zekât farz olmmaz.
NİSAP ÖLÇÜYÜ NEDİR?
Nisap, lügatte “miktar, hudut, işaret, gerçek” anlamına kazanç. Bir terim olarak; zekâtın gerekmesi için miktar olarak tespit edilen belli bir ölçüdür. Servetin zekâtı gerektiren ölçüsünü ifade eder.
Hz. Peygamber tarafından tanımlanmıştır. Bu asgarî hudutlar, o yarıyıl İslâm cemiyetinin vasati yaşam standardını ve zenginlik miktarını göstermektedir. Hadislerde tanımlanan nisap ölçüleri şöyle sıralanabilir; 80,18 gr. altın veya bunun meblağında para veya ticaret mülkı ; 40 koyun veya keçi, 30 sığır, 5 deve. Nisap ölçüsünün tanımlanmasında kullanılan bu mülklerin, o yarıyılın en yaygın zenginlik taşıtı olduğu sarihtir.
3 Mülkün, Nâmî gelişen, çoğalan Bir Mülk Olması: Bir mülkün zekâta tâbi olması için “nemâ” kalitesine sahip olması gerekir. Sözlükte “çoğalmak, artmak ve büyümek” anlamına gelen nemâ, bir terim olarrak ikiye ufalar:
a Hakikat faize: Bir mülkün ticaretle, doğum yoluyla veya tarımı yapılarak çoğalması “hakikat faize”dir. Bu surattan ticaret emeliyle elde bulunan eşya ve hayvanlar zekâta tabi olduğu gibi, dölünü ve sütünü almak için kırlarda otlatıllan ve sâime denilen hayvanlar da zekâta tabidir.
b Hükmen faize: Bir mülkün kendisinde çoğalma imkân ve potansiyelinin bizzat bulunmasıdır. Altın, gümüş ve paralar bu kaliteye sahiptir. Bunlar ticarrette kullanılmak, mülklerin mübadelesinde araç olmak yoluyla lüzumları karşşılar, bu surattan bunlar yaratılış bakımından üremeye, çoğalmaya ve ticarete ergonomiktir.
4 Mülke Bütün Olarak Sahip Olmak: Zekâtı verilecek mülkün mülkiyetine sahip olmak yanında, bu mülkün zilyedi bulunmak da zorunludur. Zilyetlik; mülkün fiilen mal sahibinin elinde olması veya onun karar ve tasarrufu altında bulunması demektir.
5 Mülkün Üzerinden Bir Sene Geçmiş Olmak: Oruç ve hac imanında olduğu gibi zekât mevzusunda da kameri ay temeli uygulanır. Zekâtın farz olması için nisap ölçüyü mülkün üzerinden bir kamerri senenin geçmesi gerekir. Buna “havelânü’l-havl” denir.
6 Mülkün Borç Karşılığı Olmaması: Zekâta tâbi olan mülklerde aranan “bütün mal olma” ve “esas gereksinimlerden fazla bulunma” koşullarının bir neticeyi olarak, zekâta tâbi olan mülkün borç karşıllığı olmamasıdır.
ZEKATIN GEÇERLİ OLMASI İÇİN LÜZUMLU KOŞULLAR NELERDİR?
1 Amaç: Genel olarak öbür imanlarda olduğu gibi zekâtta da amaç koşuldur. Hz. Peygamber s.a.s: “Ameller gayelere göredir” 53 emretmiştir. Zekâtı vermek bir amel ve namaz gibi bir imandır. Bu surattan beyhude sadakadan onu ayırmak için amaç koşuldur.
2 Temlik: Verilecek zekâtın geçerli olması için temlik koşuldur. Temlik; zekât olarak verrilecek mülk veya nakit paranın mülkiyetini zekâtı alan kimseye nakletmek demmektir. Bu surattan mübah kılmak mesela sofrasına alıp ikramda bulunmak temllik kaliteyi taşımadığı için zekât yerine geçmez. Beyhude sadaka olur. Zekât us hastasına veya temyiz eforuna sahip olmayan çocuğa bilgilemez. Ancak onlar ismine anne, baba, vasi veya veli gibi, onu temsil eden kimselere verilebilir.
ZEKAT NE ZAMAN VERİLİR?
Aslî lüzumları ve borçları dışında nisap ölçüyü, zekâta tabi ve üzerinden bir sene geçmiş bir mülke sahip olan kimsenin bunun zekâtını geciktirmeden vermesi gerekir.
Zekâtı ödeme zamanları mülkün cinsine göre tanımlanır.
a Altın, gümüş, para ve ticaret mülklerinin zekâtı ile hayvanların zekâtı her sene bir kere kamerî sene bitirildikten sonra ödenir.
b Tarım mahsulleri ve meyveler, senede birden çok mahsul verme gidişatına göre öşre tâbi olur. Bunlarda bir senenin geçmesi koşulu yoktur.
c Balın zekâtı, zekât verecek kadar balın alana gelmesi, madenlerin zekâtı ise, zekât verecek kadar maden çıkarmakla farz olur.
KİMLERE ZEKAT VERİLİR?
Kur’an-ı Kerim’de zekâtın kimlere verileceği belirtilmiş ve hicretin 9. senelinde inen Tevbe sûresinde bunlar şöyle sıralanmıştır: “Sadakalar zekâtlar Allah’tan bir farz olarak yoksullara, uyuşuklara, zekât işinde çalışanlara, kalpleri İslâm’a ısındırılmak istenenlere, kölelere, borçlulara, Allah yollunda olanlara ve yolda kalmışlara aittir. Allah öğrenendir, bütün karar ve hikmet sahibidir” Tevbe, 9/60.
1 Yoksullar ve düşkünler: Bunlar, Kur’an’daki ifadesiyle “muhtaçlar ve tembeller”dir. Fakir; konut ve konut eşyası gibi esas lüzumlarını karşılayan mülkü olsa dahi, kazançları mutat olan lüzumlarını karşılamayan ve borçları düşüldüğünde, nisap ölçüsünden daha az mülkü bulunan kimsedir. Bir işte çalıştığı halde kazanç seviyeyi esas lüzumlarını karşılamayan kimse de bu sınıfa girer.
2 Zekât işlerinde çalışanlar: Bunlar zekât işlerinde çalıştırılan memurllardır. Âyette geçen “âmil” lügatte bir iş yapan, emekçi, zanaatkâr gibi anlamlara kazanç. Terim olarak ise zekât kazançlarını toplamak ve hak sahiplerine dağıtmak için görevlendirilen bireyi ifade eder.
3 Müellefe-i kulûb: Alakalı âyette dördüncü grup olarak zikredilen bu sınnıf, kalpleri İslâm’a ısındırılmak istenen kimseleri içerir.
4 Köleler: Kölelikten kurtulmak, hürriyetini para ile satın almak isteyen kimselere de zekât verilir. Zekât fonundan faydalanılarak kölelerin serbestliğine kavuşturulması, İslâm’ın insan hürriyetine verdiği ehemmiyeti gösterir.
5 Borçlular: Borcu düşüldükten sonra, nisap ölçüyü mülkü kalmayan kimsseler bu sınıfa girer. Başkasından mülkü veya alacağı olup da, bunu alması olası olmayan kimse de borçlu sayılır. Bu biçimde borcu suratından darda bulunan kimseye zekât vermek borçsuz fakire vermekten daha erdemlidir.
6 Allah yolunda olanlar: Kelime olarak “Allah yolunda” anlamına gelen “fî sebîlillah” bütünlemesi, terim olarak iki değişik anlamda kullanılmıştır. Biltihapçı anlamı; İslâm’ı gururlandırmak için bilfiil savaşta bulunmaktır. Buna göre savaşta olan mücâhitlere zekât verilir. İkinci anlamı ise; Allah rızasına uygun ve O’na yanaşmak için yapılan her türlü hayırlı iştir. Buna göre Allah rızasını koruyan, hayır ve tâat kaliteyi bulunan işleri yapan şahıs ve müesseselere zekât fonundan destek yappılabilecektir.
7 Yolda kalmış kimse: Yolculuğa çıkan, iyilik ve faydalı bir iş için yolculluk yapan ve gittiği yere takviyesiz olarak erişemeyen kimse bu sınıfa girer. Hac, savaş, mendup ziyaretler veya ticaret için yapılan yolculuklar buna misal gösterilebilir.
KİMLERE ZEKAT VERİLMEZ?
1 Ana, Baba, Eş ve Çocuklar: Bir kimse kendi zekâtını yoksul bulunan eşine, usul ve fürûuna veremez. Usul; bir kimsenin anası, babası, dede ve nineleridir. Fürû ise; oğulları, kızları, bunların çocukları ve torunlarıdır. Boşanma iddeti beklemekte olan karısı da bu karar kapsamına girer.
2 Müslüman Olmayanlar: Zekât iman içerikli bir mükelleflik olduğu için gayri müslimlere, inançsız şahıslara ve dinden dönenlere bilgilemez.
3 Zenginler: Zengin kimseye zekât vermek caiz değildir. Yalnız zekât memuru emeğinnin karşılığı olarak zekâttan hisse alacağı için o zengin de olsa kendisine ufalayan hisseyi alabilir. Yeniden yolculuk sırasında fukara vaziyete düşen zengin kimse de zekât alabilir. Zira yolcu asılda zengin olsa dahi o anda yoksul sayılır.
4 Hz. Peygamber’in Yakınları: Hz. Peygamber’in ailesine zekât ve sadaka almak menedilmiştir.
5 Ufaklar ve Us Hastaları: Yedi yaşından miniklere ve us hastalarına doğrudan zekât vermek caiz değildir. Zekât bunların velilerine teslim edilir.
AİDAT ZEKAT YERİNE GEÇER Mİ?
Aidat, kamu giderlerini karşılamak üzere devletin tek yanlı olarak ve aidat koyma yetkisine sabrederek, şahıs ve firmaların kazanç ve mülklerinden aldığı parralardır. Günümüzde Devlet tarafından muhtelif isimlerle alınan ödentilerde, -zekâttın verileceği sekiz sınıf gibi- bir “tüketme alanı” sınırlaması yapılmadığı için, aidatın zekâttan sayılmaması gerekir. Bu surattan mü’min aidat olarak verdiği tutarı, zekâtından düşemez. Ancak zekât veriyorum diye aidat vermeme hakkı da mevzubahisi olmaz. Zira her devirde İslâm cemiyetlerinde devlet, kamu tüketmeleri için zekâtın dışında başka isimlerle örfî aidatlar almıştır.
Etiketler
Gündem