Tezhip Nedir?

Sözlükte “altınlama” “altınla süsleme” anlamına gelen tezhip ezilmiş altınla ve farklı renklerle kitap, önemli evrak, ferman, levha, Kur’an-ı Kerim ayetleri gibi eserlerin manevi değerini ifade etmek amacıyla gelişen bir sanat dalıdır. Tezhip yapan erkek sanatçıya müzehhip kadın sanatçıya müzehhibe tezhiplenmiş esere müzehheb denir.

Sade ve küçük desenler kullanılarak yapılan tezhip; padişahlara, vezirlere, devlet büyüklerine, tanınmış kişilere yazılan kitaplar ve fermanları için kullanılmakla birlikte en çok Kur’an-ı Kerim’in ilk ve son sayfalarında, surelerin baş tarafında kullanılmıştır. Kur’an-ı Kerim’de ayetleri ayırmak için yapılan çiçek ve yıldızlarda tezhiple yapılmaktadır.

Tezhip yaparken kullanılan malzemeler nelerdir?

• Altın: 18 veya 22 ayar altın farklı işlemlerden geçirilerek uygulanır.
• Fırçalar:  Kullanıldıkları yere göre isim alan değişik boylarda fırçalar kullanılır.
• Boyalar: Eskiden kök ve toprak boyalar kullanılırken günümüzde sulu boya ve akrilik boya gibi hazır şişe boyalar çoğunlukla kullanılır.
• Kağıtlar: Kitap sanatlarında aharlama yapılarak kullanıma hazır hale getirilen kağıdın haricinde levhalarda kullanılan murakka denilen kartonu da müzehhipler kendileri hazırlar.
• Mühreler: Altını parlatmaya yarayan aletler kullanılır.

Tezhipte kullanılan teknikler

• Zemini boyalı klasik tezhip.
• Zerenderzer: Altının mat ve parlak tonlarda kullanılmasıyla yapılan tezhiptir.
• Halkâri: Sulu altınla gölgeleme tarzında yapılan süslemedir.
• Çift tahrir: Tahrirlerin(desenlerin dış çizgilerinin belirginleştirilmiş hali) birbirine paralel iki çizgi halinde çizilen desenlere çift tahrir denir. İki çizgi arasındaki boşluktan kaynaklı olarak “havalı” da denir.
• Zerefşan(Altın serpme): Bu teknikte varak altınının kalbur şeklinde delikli bir kutuya konulup içinde kuru fırçanın hareket ettirilmesi ile altın parçalarının Kalburun deliklerinden daha önce jelatinli su ile ıslatılmış zemine dökülüp yapışması sağlanır.

Tezhip tarihi

Tezhip tarihi Türklerin İslam’la tanışmasından çok öncesine dayanır. Büyük Selçuklu Anadolu Selçuklu ve Osmanlı Devleti dönemlerinde gelişerek günümüze kadar yapılmaya  devam edilmiştir.

Fatih Sultan Mehmet’in sanata ve sanatçıya verdiği önemle büyük bir Atılım yapan tezhip sanatı ikinci Bayezid’in ve Yavuz Sultan Selim’in zamanında Tebriz ve İran’dan gelen tezhip sanatçılarıyla Osmanlı’da büyük bir gelişme kaydetmiş olup Kanuni Sultan Süleyman döneminde ise devletin tezhipe verdiği önem ve destekle zirveye çıkarak hanedanın giydiği kıyafetler de dahi kullanılmıştır.